در این مطلب بر اساس قوانین ، مقررات ، آیین نامه ها و نشریات ، مجموعه دستورالعمل ها و ضوابط ملاک عمل آتش نشانی معرفی می گردد. تمامی موارد بر اساس کدها و استانداردهای مربوط به پیشگیری و حفاظت از حریق بطور جامع آورده شده است.

راه خروج

Means of egress

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA101

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

راه خروج ایمن، یکی از بنیادی‌ترین ارکان طراحی ایمنی ساختمان و مدیریت شرایط اضطراری است که نقش مستقیم و غیرقابل‌انکاری در نجات جان انسان‌ها دارد. در هنگام بروز آتش‌سوزی، زلزله، انفجار یا هر حادثه مشابه، زمان واکنش محدود و مسیرهای خروج، تنها شریان‌های حیاتی برای تخلیه سریع و ایمن افراد به شمار می‌روند. وجود راه خروجی که بر اساس استانداردهای معتبر بین‌المللی مانند NFPA 101 و IFC طراحی شده باشد، می‌تواند تفاوت میان یک تخلیه موفق و یک فاجعه انسانی را رقم بزند. مطالعات آماری حوادث نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از تلفات جانی ناشی از حریق، نه به دلیل خود شعله یا دود، بلکه به دلیل انسداد، ناکارآمدی یا طراحی نادرست مسیرهای خروج بوده است. یک راه خروج ایمن با رعایت اصولی چون دسترسی بدون مانع، چیدمان مناسب، تعداد کافی خروج‌ها، علائم و روشنایی استاندارد و عملکرد صحیح درها، نه تنها زمان تخلیه را به حداقل می‌رساند، بلکه از ازدحام، وحشت و سردرگمی جلوگیری می‌کند. این موضوع، به ویژه در اماکن پرجمعیت مانند مراکز تجاری، بیمارستان‌ها، مدارس و سالن‌های اجتماعات، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند؛ چرا که هر ثانیه تأخیر می‌تواند جان ده‌ها نفر را تهدید کند. به بیان دیگر، راه خروج ایمن صرفاً یک الزام فنی نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری مستقیم بر روی حفظ حیات انسان‌ها و کاهش خسارات جانی است.

دسترسی خودرو سنگین و نردبان آتش نشانی و آتش نشانان به ساختمان

Fire department access

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA1

NFPA101

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

دسترسی خودروهای سنگین، نردبان‌های هوایی و نیروهای عملیاتی آتش‌نشانی به ساختمان – که در استانداردها با عنوان Fire Department Access شناخته می‌شود – یکی از عناصر کلیدی در کاهش خسارات جانی و مالی حوادث است. در شرایط اضطراری، زمان رسیدن و استقرار نیروهای امدادی عامل حیاتی در مهار حریق و نجات افراد محبوس به شمار می‌رود. مسیرهای دسترسی باید به‌گونه‌ای طراحی و نگهداری شوند که خودروهای سنگین آتش‌نشانی، شامل تانکرهای آب، خودروی نردبان‌دار و واحدهای امداد ویژه، بتوانند بدون مانع به نقاط استراتژیک اطراف ساختمان نزدیک شوند. رعایت عرض و شعاع گردش مناسب، مقاومت روسازی مسیر برای تحمل وزن تجهیزات سنگین، و پیش‌بینی فضاهای توقف و استقرار نردبان در حاشیه ساختمان، از الزامات اصلی است. در ساختمان‌های بلندمرتبه، دسترسی هوایی برای نردبان‌ها و بالابرهای هیدرولیک به نمای ساختمان، به‌ویژه پنجره‌ها و بالکن‌های طبقات بحرانی، اهمیت مضاعف دارد. استانداردهایی مانند IFC و NFPA 1 تأکید می‌کنند که موانعی چون پارک خودروها، حصارکشی یا سازه‌های موقت نباید این مسیرها را مسدود کنند و مسیر باید همواره باز و آماده استفاده باشد. تجربه حوادث نشان داده که حتی طراحی ایمن داخلی بدون دسترسی خارجی مناسب، کارایی عملیاتی آتش‌نشانی را به شدت کاهش می‌دهد. بنابراین، Fire Department Access نه تنها بخشی از طراحی فنی ساختمان، بلکه یک عامل استراتژیک در کاهش زمان واکنش، تسهیل عملیات نجات و در نهایت حفظ جان ساکنان است.

سیستم کشف و اعلام حریق

Fire detection and alarm system

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA72

BSEN5839

isiri19684

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

سیستم کشف و اعلام حریق، یکی از حیاتی‌ترین زیرساخت‌های ایمنی ساختمان است که نقش آن شناسایی سریع نشانه‌های آتش و اطلاع‌رسانی فوری به ساکنان و نیروهای امدادی است. این سیستم با ترکیبی از تجهیزات تشخیص مانند دتکتورهای دود، حرارت و شعله، شستی‌های اعلام دستی، و پنل مرکزی کنترل، امکان شناسایی حریق در مراحل اولیه را فراهم می‌کند؛ زمانی که هنوز فرصت کافی برای تخلیه ایمن و اقدام مهار وجود دارد. استانداردهایی مانند NFPA 72 و الزامات کدهای ساختمانی تأکید دارند که طراحی سیستم باید متناسب با نوع کاربری، مساحت، بار حریق و شرایط محیطی ساختمان انجام شود. اعلام سریع حریق نه تنها موجب آغاز به‌موقع عملیات تخلیه و جلوگیری از وحشت ناگهانی می‌شود، بلکه به نیروهای آتش‌نشانی این امکان را می‌دهد که در کوتاه‌ترین زمان وارد عمل شوند. بخش مهمی از اثربخشی این سیستم وابسته به پوشش کامل، نگهداری دوره‌ای، تست عملکرد و آموزش کاربران است؛ زیرا یک دتکتور غیرفعال یا آژیر معیوب می‌تواند کل فرآیند هشدار را مختل کند. تجربه حوادث نشان داده است که ساختمان‌هایی که از سیستم کشف و اعلام حریق هوشمند و متصل به مراکز مانیتورینگ استفاده می‌کنند، تا ۵۰٪ کاهش تلفات جانی و خسارات مالی داشته‌اند. به بیان ساده، این سیستم نخستین خط دفاعی در برابر گسترش حریق است و بدون آن، هر ثانیه تأخیر می‌تواند به قیمت جان انسان‌ها تمام شود.

سیستم اطفای حریق نیمه اتوماتیک

Fire standpipe and hose reel system

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA14

BS EN 671-1

سیستم اطفای حریق نیمه‌اتوماتیک یا Fire Standpipe and Hose Reel System یکی از ابزارهای عملیاتی حیاتی برای کنترل و مهار آتش در مراحل اولیه است، به‌ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه، مراکز تجاری و فضاهای وسیع صنعتی. این سیستم شامل رایزرهای قائم (Standpipes)، شیلنگ‌ها و قرقره‌های مجهز به نازل است که در نقاط استراتژیک ساختمان نصب می‌شوند تا امکان دسترسی سریع به آب تحت فشار فراهم شود. تفاوت کلیدی این سیستم با سامانه‌های تمام‌اتوماتیک مانند اسپرینکلر در آن است که عملیات پاشش آب توسط کاربر (آتش‌نشان یا فرد آموزش‌دیده) انجام می‌شود، نه به‌صورت خودکار. استانداردهای معتبر مانند NFPA 14 و الزامات کدهای ساختمانی تأکید دارند که طراحی این سیستم باید بر اساس ارتفاع ساختمان، کاربری، خطر حریق و ظرفیت تأمین آب انجام شود. فشار و دبی خروجی باید به‌گونه‌ای باشد که در تمام نقاط تحت پوشش، توان اطفای آتش مؤثر وجود داشته باشد. محل نصب قرقره‌ها باید به نحوی انتخاب شود که طول شیلنگ‌ها تمام بخش‌های طبقه را پوشش دهد و مسیر دسترسی آن‌ها بدون مانع باشد. مزیت اصلی این سیستم، سرعت واکنش و قابلیت استفاده پیش از رسیدن نیروهای آتش‌نشانی است؛ به‌شرطی که کاربران آموزش کافی دیده باشند. با این حال، عملکرد مطمئن آن وابسته به بازرسی‌های دوره‌ای، تست فشار، و نگهداری منظم است؛ زیرا وجود نشتی، افت فشار یا خرابی نازل می‌تواند کارایی سیستم را به‌شدت کاهش دهد. تجربه عملیاتی نشان داده که استفاده به‌موقع از این سیستم در دقایق نخست حریق، می‌تواند از گسترش آتش به طبقات و فضاهای مجاور جلوگیری کرده و خسارات جانی و مالی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

سیستم اطفای حریق اتوماتیک آبی

Automatic sprinkler systems

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA13

BSEN 12845

سیستم اطفای حریق اتوماتیک آبی یا Automatic Sprinkler System یکی از مؤثرترین و قابل‌اعتمادترین روش‌های مقابله با آتش‌سوزی است که بر اساس استاندارد NFPA 13 طراحی و اجرا می‌شود. این سیستم با استفاده از شبکه‌ای از لوله‌ها و آب‌پاش‌های حرارتی (Sprinkler Heads) به‌طور مداوم در حالت آماده‌باش قرار دارد و به محض رسیدن دما به حد آستانه فعال‌سازی، آب‌پاش مربوطه باز شده و آب تحت فشار به‌طور مستقیم بر روی منبع آتش پاشیده می‌شود. ویژگی مهم این سیستم، عملکرد موضعی آن است؛ به این معنا که تنها آب‌پاش‌هایی که در معرض گرمای حریق قرار گرفته‌اند فعال می‌شوند، نه کل سیستم. این موضوع باعث صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش آسیب‌های ناشی از پاشش غیرضروری می‌شود. طراحی سیستم باید متناسب با خطر حریق (Light, Ordinary, Extra Hazard)، تراکم پاشش، ضریب K آب‌پاش‌ها، و فشار آب موجود انجام گیرد. مزایای کلیدی اسپرینکلر شامل کاهش شدید سرعت گسترش حریق، کنترل آتش قبل از رسیدن نیروهای آتش‌نشانی، فراهم‌کردن زمان کافی برای تخلیه ایمن، و کاهش چشمگیر خسارات جانی و مالی است. تحقیقات نشان می‌دهد که ساختمان‌های مجهز به اسپرینکلر، تا ۸۰٪ کاهش تلفات جانی در مقایسه با ساختمان‌های فاقد آن دارند. نگهداری صحیح شامل بازرسی ماهانه، تست عملکرد سالانه، اطمینان از باز بودن شیرهای کنترل، و حفظ فاصله آزاد اطراف آب‌پاش‌ها برای پاشش مؤثر آب است. همچنین هرگونه تغییر معماری یا کاربری باید با بازنگری طراحی سیستم همراه باشد تا پوشش کامل و کارایی آن تضمین شود. به بیان ساده، اسپرینکلر یک «آتش‌نشان خودکار ۲۴ ساعته» است که در سکوت آماده‌است تا در نخستین لحظات بحران، جان و مال افراد را حفظ کند.

سیستم اطفای حریق اتوماتیک غیر آبی

Automatic non-aqueous fire extinguishing system

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA 12, Standard on Carbon Dioxide Extinguishing Systems

NFPA 12A, Standard on Halon 1301 Fire Extinguishing Systems

NFPA 17, Standard for Dry Chemical Extinguishing Systems

NFPA 17A, Standard for Wet Chemical Extinguishing Systems

NFPA2001, Standard on Clean Agent Fire Extinguishing Systems

سیستم‌های اطفای حریق اتوماتیک غیرآبی، گروهی از سامانه‌های پیشرفته هستند که به جای آب، از عوامل خاموش‌کننده ویژه مانند گاز، فوم یا پودر برای مهار آتش استفاده می‌کنند. این سیستم‌ها بر اساس نوع عامل اطفا، در استانداردهای مختلف NFPA تعریف شده‌اند: NFPA 12: سیستم‌های دی‌اکسیدکربن (CO₂) برای محیط‌های بدون حضور مداوم انسان یا با تهویه کنترل‌شده. این گاز با کاهش غلظت اکسیژن، شعله را خاموش می‌کند. NFPA 12A: سیستم‌های هالون ۱۳۰۱ که امروزه به دلیل اثرات زیست‌محیطی محدود شده‌اند اما هنوز در برخی تأسیسات حساس استفاده می‌شوند. NFPA 17: سیستم‌های پودر خشک (Dry Chemical) برای مهار سریع آتش کلاس B و C، به‌ویژه در محیط‌های صنعتی و خطوط فرآیند. NFPA 17A: سیستم‌های پودر تر (Wet Chemical) که عمدتاً در آشپزخانه‌های صنعتی برای مهار آتش چربی و روغن به‌کار می‌روند. NFPA 2001: سیستم‌های عامل تمیز (Clean Agent) مانند FM-200، Novec 1230 و Inergen که با خنک‌سازی، رقیق‌سازی یا واکنش شیمیایی زنجیره احتراق را متوقف می‌کنند و برای حفاظت از تجهیزات حساس مانند مراکز داده ایده‌آل هستند. مزیت اصلی این سیستم‌ها، اطفای سریع بدون ایجاد خسارت آبی به تجهیزات یا زیرساخت‌هاست. طراحی باید بر اساس حجم فضا، نوع خطر، ویژگی‌های حرارتی، و زمان تخلیه عامل انجام شود. عوامل کلیدی در کارایی شامل آب‌بندی محیط، حفظ فشار ذخیره، تست دوره‌ای، و آموزش کاربران است. همچنین باید ملاحظات ایمنی انسانی، به‌ویژه در سیستم‌های گازی مانند CO₂، رعایت شود تا خطر خفگی یا آسیب تنفسی کاهش یابد. این سامانه‌ها در تأسیسات حیاتی، مراکز داده، اتاق‌های کنترل، انبار مواد قابل اشتعال و صنایع حساس، نقشی حیاتی در جلوگیری از گسترش حریق و کاهش خسارات جانی و مالی ایفا می‌کنند.

درب مقاوم حریق

Fire door

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA80

NFPA101

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

درب مقاوم حریق در دستگاه پله یکی از اجزای حیاتی سیستم ایمنی ساختمان است که وظیفه جداسازی مسیرهای فرار از حریق و جلوگیری از گسترش دود و آتش را بر عهده دارد. استانداردهای معتبر مانند NFPA 80، NFPA 101 (Life Safety Code)، IFC (International Fire Code) و مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ایران به طور جامع به مشخصات، نصب و نگهداری این درها پرداخته‌اند. بر اساس NFPA 80، درب‌های مقاوم حریق باید دارای تاییدیه عملکرد از آزمایش‌های استاندارد بوده و مقاومت حرارتی مشخصی، معمولاً حداقل ۶۰ تا ۹۰ دقیقه، داشته باشند. همچنین باید دارای تجهیزات خودبسته‌شونده (self-closing) و قفل‌های مناسب بدون نیاز به کلید برای خروج اضطراری باشند. این درها نباید بازشو به سمت مسیر خروج داشته باشند مگر در موارد خاص. NFPA 101 بر اهمیت استفاده از درب مقاوم حریق در دستگاه‌های پله به عنوان راه‌های فرار تاکید دارد و تعیین می‌کند که این درها باید در برابر ورود دود نیز مقاوم باشند تا امکان تخلیه امن فراهم شود. این استاندارد همچنین حداقل عرض و ویژگی‌های عملکردی درب‌ها را مشخص می‌کند. در IFC نیز الزامات مشابهی وجود دارد؛ به ویژه تاکید بر نگهداری صحیح و عدم انسداد مسیر خروج، عملکرد درست درب‌ها در شرایط اضطراری، و نصب علائم خروج در کنار درب‌ها. طبق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ایران، درب‌های دستگاه پله باید حداقل دارای مقاومت در برابر حریق ۹۰ دقیقه باشند و مجهز به بسته‌شونده خودکار باشند. همچنین درب‌ها باید به گونه‌ای نصب شوند که از گسترش دود و آتش به راه پله جلوگیری کنند و امکان باز شدن آسان از داخل بدون کلید فراهم باشد. در مجموع، درب مقاوم حریق در دستگاه پله یکی از مهم‌ترین تدابیر پسیو ایمنی است که با ایجاد مانعی مقاوم در برابر آتش و دود، ضمن حفظ مسیر خروج، زمان کافی برای تخلیه امن و ورود نیروهای امدادی فراهم می‌کند و نقش بسیار مؤثری در کاهش تلفات جانی و خسارات مالی دارد. نگهداری، تست دوره‌ای و آموزش صحیح در استفاده از این درب‌ها نیز از الزامات مهم این حوزه است.

پرده دود و آتش

Fire curtains and smoke curtains

استانداردهای ملاک عمل :

BS 8524-1 and BS 8524-2

NFPA80

NFPA105

NFPA701

UL 10D

UL 1784

BS EN 1634-1

پرده‌های دود و آتش (Fire Curtains و Smoke Curtains) به‌عنوان تجهیزات پسیو مهم در کنترل و مدیریت گسترش دود و آتش در ساختمان‌ها کاربرد دارند. این پرده‌ها معمولاً از جنس مواد نسوز و مقاوم در برابر حرارت ساخته شده‌اند و به صورت عمودی یا افقی در محل‌های مشخص نصب می‌شوند تا در صورت وقوع حریق، به سرعت فعال شده و مسیرهای مشخصی را از نظر دود و شعله جدا کنند. هدف اصلی پرده‌های دود، محدود کردن انتشار دود سمی به فضاهای مجاور و مسیرهای فرار است که یکی از اصلی‌ترین عوامل تلفات جانی در آتش‌سوزی‌ها به شمار می‌رود. پرده‌های آتش نیز با جلوگیری از انتقال شعله و حرارت، به حفظ پایداری سازه و حفاظت مسیرهای خروج کمک می‌کنند. بر اساس استانداردهایی مانند NFPA 105 و IFC، این پرده‌ها باید دارای مقاومت حرارتی مشخص بوده، به سیستم اعلام حریق و اطفای حریق متصل باشند و قابلیت بازگشت به حالت اولیه پس از اطفای حریق را داشته باشند. نصب صحیح و نگهداری دوره‌ای آن‌ها برای اطمینان از عملکرد بهینه ضروری است. پرده‌های دود و آتش در ساختمان‌های بلندمرتبه، مراکز خرید، سالن‌های اجتماعات و بیمارستان‌ها اهمیت ویژه‌ای دارند و استفاده از آن‌ها به عنوان مکمل سیستم‌های اطفای حریق و تهویه اضطراری، نقش مؤثری در افزایش ایمنی و کاهش خسارات جانی و مالی ایفا می‌کند.

روشنایی و برق اضطراری

Emergency lighting and power systems

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA101

NFPA110

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان

روشنایی و برق اضطراری از اجزای حیاتی ایمنی ساختمان در شرایط اضطراری و حریق هستند که بر اساس استانداردهای NFPA 110، NFPA 101 و مباحث سوم و سیزدهم مقررات ملی ساختمان ایران تعریف و تنظیم شده‌اند. هدف اصلی سیستم روشنایی اضطراری، تأمین نور کافی در مسیرهای خروج، راهروها، پلکان‌ها و فضاهای تجمع برای تخلیه ایمن و جلوگیری از بروز هرگونه حادثه در شرایط قطع برق یا وقوع حریق است. طبق NFPA 101، روشنایی مسیرهای خروج باید حداقل شدت روشنایی را داشته باشد و در مواقع اضطراری باید با منبع برق پشتیبان فعال شود. NFPA 110 به طور تخصصی به سیستم‌های برق اضطراری و ژنراتورهای پشتیبان می‌پردازد و معیارهایی مانند زمان راه‌اندازی، مدت زمان پشتیبانی، نگهداری و آزمون عملکرد سیستم برق اضطراری را مشخص می‌کند تا اطمینان حاصل شود در زمان بحران، سیستم روشنایی و سایر تجهیزات حیاتی به طور مستمر کار کنند. در مقررات ملی ساختمان ایران، مبحث سوم تأکید دارد که روشنایی اضطراری باید در کلیه مسیرهای فرار، پلکان‌های اضطراری و فضاهای تجمع نصب شود و مبحث سیزدهم استانداردهای فنی سیستم‌های برق اضطراری شامل مشخصات فنی تجهیزات، نصب و نگهداری را تعیین می‌کند. نگهداری منظم، تست دوره‌ای و آموزش بهره‌برداران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا در مواقع اضطراری، عملکرد سیستم روشنایی و برق اضطراری بدون نقص باشد. عدم تأمین روشنایی مناسب می‌تواند علاوه بر افزایش خطر تصادفات و سقوط، تخلیه را با تأخیر مواجه کرده و جان افراد را به مخاطره اندازد. بنابراین، سیستم روشنایی و برق اضطراری به‌عنوان خط مقدم پشتیبانی در شرایط بحران، نقش کلیدی در حفظ جان و ایمنی ساکنان و کاربران ساختمان دارد و باید با دقت و مطابق با استانداردهای معتبر طراحی، اجرا و نگهداری شود.

پوشش های مقاوم حریق و دودبند ها و آتش بند ها

Fire-resistant coatings and smoke/fire barriers

استانداردهای ملاک عمل :

IBC

IFC

NFPA251

NFPA101

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

پوشش‌های مقاوم حریق و دودبندها و آتش‌بندها از عناصر کلیدی حفاظت غیرفعال ساختمان هستند که هدف آن‌ها جلوگیری از گسترش آتش، دود و گازهای سمی بین فضاها و طبقات است. بر اساس NFPA 251، عملکرد پوشش‌های مقاوم حریق با آزمون‌های استاندارد تعیین می‌شود و این پوشش‌ها باید توانایی حفظ یکپارچگی سازه و جلوگیری از انتقال حرارت را در مدت زمان معین داشته باشند. NFPA 101 و IFC الزام می‌کنند که دیوارها، کف‌ها و سقف‌های جداکننده بین کاربری‌ها یا بخش‌های خروج، دارای مقاومت حداقل یک تا دو ساعت در برابر حریق باشند. دودبندها (Smoke Barriers) بر اساس NFPA 101 باید پیوستگی کامل داشته، اتصالات و بازشوها کاملاً آب‌بندی شوند تا عبور دود به صفر یا حداقل ممکن برسد. آتش‌بندها (Fire Barriers) طبق IBC علاوه بر مقاومت حرارتی، باید انتقال شعله را متوقف کنند و به‌عنوان مرز بین بخش‌های حریق عمل کنند. در طراحی، استفاده از مصالح تاییدشده، جزئیات نصب صحیح، و نگهداری دوره‌ای اهمیت حیاتی دارد. بازشوها مانند درها یا کانال‌های عبوری باید با درب مقاوم حریق یا دمپر دود و آتش محافظت شوند. عدم رعایت پیوستگی یا آسیب‌دیدگی در این سیستم‌ها می‌تواند کل عملکرد جداسازی را بی‌اثر کند. پوشش‌های مقاوم حریق همچنین برای حفاظت ستون‌ها، تیرها و داکت‌ها در برابر کاهش مقاومت مکانیکی ناشی از حرارت بالا به‌کار می‌روند. این اقدامات مکمل سیستم‌های فعال مانند اسپرینکلرها هستند و نقش مهمی در تأمین فرصت تخلیه و کاهش خسارات ایفا می‌کنند.

هشدار دهنده های گاز مونواکسید کربن و گاز شهری

Natural Gas & Carbon Monoxide Detectors

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA720

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

مبحث هفدهم مقررات ملی ساختمان

هشداردهنده‌های منواکسیدکربن (CO) و گاز طبیعی ابزارهای حیاتی پیشگیری از مسمومیت و انفجار هستند. بر اساس NFPA 720، این دستگاه‌ها باید در محل‌های خواب، مسیرهای دسترسی به خوابگاه‌ها و فضاهایی که وسایل سوخت‌سوز قرار دارند نصب شوند. حساسیت آشکارساز باید به‌گونه‌ای باشد که قبل از رسیدن به غلظت‌های خطرناک، هشدار دهد و سیگنال صوتی حداقل ۸۵ دسی‌بل در فاصله ۳ متری ایجاد کند. تغذیه می‌تواند از برق شهری با باتری پشتیبان یا باتری مستقل باشد و باید قابلیت تست و ریست دستی داشته باشد. در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان الزام شده که در ساختمان‌های با کاربری مسکونی، تجاری و تجمعی، سیستم اعلام نشت گاز در فضاهای پرخطر نصب شود. مبحث هفتم نیز بر هماهنگی طراحی و نصب این سیستم‌ها با تهویه و خروج ایمن گاز تأکید دارد. حسگرهای گاز طبیعی باید در بخش بالایی فضا (نزدیک سقف) و حسگرهای CO در ارتفاع تنفسی نصب شوند. سیستم‌ها باید دارای تأییدیه معتبر و نصب توسط افراد صلاحیت‌دار باشند. آزمون و نگهداری دوره‌ای برای اطمینان از عملکرد صحیح الزامی است. این هشداردهنده‌ها نقش مهمی در پیشگیری از تلفات خاموش و کاهش خطرات انفجار ایفا می‌کنند.

پوشش نمای و نازک کاری های داخلی و خارجی بنا

Facade covering and interior and

exterior finishing of the building

استانداردهای ملاک عمل :

IFC

NFPA285

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

پوشش نما و نازک‌کاری‌های داخلی و خارجی ساختمان نقش مهمی در ایمنی حریق دارند. بر اساس NFPA 285، مصالح و سیستم‌های نمای خارجی باید در آزمون گسترش عمودی و افقی آتش بر روی دیوار غیر باربر تحت شرایط واقعی حریق، عملکرد ایمن داشته باشند. این استاندارد به‌ویژه برای نماهای دارای عایق حرارتی یا مصالح کامپوزیت با هسته پلیمری الزامی است. IFC محدودیت‌های مشخصی برای استفاده از مصالح قابل اشتعال در ارتفاعات و کاربری‌های خاص وضع کرده و نیاز به تاییدیه مقاومت در برابر آتش را بیان می‌کند. در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، استفاده از مصالح و پوشش‌های نما باید مطابق طبقه‌بندی واکنش در برابر آتش و محدودیت‌های کاربری باشد. برای نازک‌کاری داخلی، انتخاب مصالح کم‌قابلیت اشتعال یا نسوز برای مسیرهای خروج و فضاهای تجمعی الزامی است. جزئیات نصب باید به گونه‌ای باشد که از ایجاد مسیر پنهان برای گسترش شعله یا دود جلوگیری کند. درزها، اتصالات و بازشوها باید با مواد مقاوم حریق آب‌بندی شوند. ترکیب سیستم‌های نما با دودبند و آتش‌بند، گسترش آتش در پوسته ساختمان را کاهش می‌دهد. پایش دوره‌ای و نگهداری پوشش‌ها، تضمین‌کننده تداوم عملکرد ایمنی در طول عمر ساختمان است.

خاموش کننده های دستی

Fire extinguisher

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA10

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

آیین نامه پیشگیری و مبارزه با آتش سوزی در کارگاه ها

خاموش‌کننده دستی یکی از مؤثرترین تجهیزات اولیه مقابله با حریق است که طبق NFPA 10 باید متناسب با نوع خطر، محل نصب و شرایط بهره‌برداری انتخاب و نگهداری شود. این استاندارد خاموش‌کننده‌ها را بر اساس کلاس حریق (A, B, C, D, K) طبقه‌بندی می‌کند و ظرفیت، ماده خاموش‌کننده و نحوه عملکرد آن‌ها را مشخص می‌سازد. محل نصب باید در مسیرهای خروج یا نقاط قابل دسترس باشد و فاصله دسترسی برای حریق کلاس A حداکثر ۷۵ فوت (۲۳ متر) است. خاموش‌کننده باید بر روی پایه یا دیوار در ارتفاع مناسب (بخش بالایی حداکثر ۵ فوت از کف) نصب شود. بررسی ماهانه ظاهری توسط بهره‌بردار و سرویس سالانه توسط فرد یا شرکت دارای صلاحیت الزامی است. شارژ مجدد پس از هر استفاده یا پس از افت فشار داخلی باید انجام گیرد. برچسب سرویس و تاریخچه نگهداری باید روی دستگاه نصب باشد. کاربران باید آموزش استفاده صحیح شامل روش PASS (Pull, Aim, Squeeze, Sweep) را ببینند. انتخاب نوع خاموش‌کننده باید بر اساس خطر غالب محیط انجام شود، مانند پودر خشک برای چندمنظوره یا CO₂ برای تجهیزات برقی. رعایت این الزامات، زمان واکنش اولیه را کوتاه و خسارات را به حداقل می‌رساند.

منطقه بندی یا زون بندی حریق

Fire compartmentation

استانداردهای ملاک عمل :

IFC

NFPA101

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

منطقه‌بندی آتش یا Fire Compartmentation یکی از اصول مهم حفاظت غیرفعال حریق است که هدف آن محدود کردن گسترش آتش، دود و حرارت به بخش‌های مشخص ساختمان است. طبق NFPA 101، جداسازی فضاها با دیوارها، کف‌ها و سقف‌های دارای مقاومت مشخص (معمولاً ۱ تا ۲ ساعت) انجام می‌شود تا هر منطقه حریق مستقل عمل کند و فرصت تخلیه ایمن فراهم شود. این جداسازی می‌تواند شامل Fire Barriers، Smoke Barriers و Horizontal Assemblies باشد که همگی باید پیوستگی کامل داشته باشند. IFC تأکید می‌کند که اندازه و کاربری هر منطقه باید بر اساس خطر حریق، ظرفیت تخلیه، و کاربری طبقات تعیین شود و مسیرهای عبور تجهیزات و تأسیسات از این جداره‌ها باید با مواد مقاوم حریق آب‌بندی شوند. در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، منطقه‌بندی آتش برای جلوگیری از گسترش حریق بین بخش‌های مختلف کاربری یا بین طبقات الزامی است، به‌ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه یا پرخطر. حداکثر ابعاد و مساحت هر منطقه با توجه به کاربری و ضریب خطر تعیین شده و فراتر رفتن از آن نیازمند سیستم‌های فعال مکمل مثل اسپرینکلر است. بازشوهای بین مناطق باید با درب‌های مقاوم حریق یا دمپرهای دود و آتش حفاظت شوند. رعایت پیوستگی و جزئیات نصب، از ایجاد مسیرهای پنهان برای شعله و دود جلوگیری می‌کند. منطقه‌بندی صحیح، همزمان تخلیه مرحله‌ای و کنترل عملیات آتش‌نشانی را تسهیل می‌کند. این راهبرد، بخشی کلیدی از ترکیب اقدامات فعال و غیرفعال ایمنی حریق در ساختمان است.

جان پناه و نرده ایمن ، الزامات پنجره

Safe parapets and railings, window requirements

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA101

IFC

IBC

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

جان‌پناه، نرده ایمن و الزامات پنجره از اجزای حیاتی حفاظت در برابر سقوط و ایمنی افراد در ساختمان‌ها هستند. طبق NFPA 101، در مسیرهای خروج، لبه‌های باز و سکوها باید با نرده یا جان‌پناه محافظت شوند تا خطر سقوط کاهش یابد؛ ارتفاع این حفاظ‌ها معمولاً حداقل ۴۲ اینچ (حدود ۱۰۷ سانتی‌متر) است. IBC نیز الزام می‌کند که جان‌پناه‌ها و نرده‌ها علاوه بر ارتفاع استاندارد، توان تحمل بار افقی ۵۰ پوند بر فوت (حدود ۰.۷۳ کیلو نیوتن بر متر) را داشته باشند. در IFC، این عناصر به‌عنوان بخشی از مسیر خروج ایمن بررسی شده و باید مانع عبور اشیا یا کودکان از میان بازشوها شوند (فاصله آزاد بین اجزا معمولاً حداکثر ۴ اینچ یا حدود ۱۰ سانتی‌متر است). مبحث سوم مقررات ملی ساختمان بر استفاده از مصالح مقاوم، نصب صحیح و نگهداری دوره‌ای این اجزا تأکید دارد و مشخص می‌کند که در لبه بام‌ها، بالکن‌ها و راه‌پله‌های خارجی نصب جان‌پناه الزامی است. برای پنجره‌ها، NFPA 101 در کاربری‌های مسکونی الزام می‌کند که پنجره‌های قابل باز شدن در ارتفاع‌های خطرناک دارای محدودکننده بازشو یا حفاظ ثابت باشند تا از سقوط جلوگیری شود. IBC نیز برای پنجره‌های نزدیک کف (زیر ارتفاع ۲۴ اینچ) در ارتفاع بیش از ۷۲ اینچ از سطح زمین بیرونی، محدودیت‌های ایمنی تعریف کرده است. IFC علاوه بر ایمنی سقوط، به قابلیت استفاده پنجره‌ها به‌عنوان مسیر تخلیه اضطراری در شرایط خاص نیز توجه دارد. در مقررات ملی، جان‌پناه و نرده باید دوام، مقاومت مکانیکی و پایداری در برابر شرایط محیطی را در طول عمر مفید ساختمان حفظ کنند. اجرای صحیح این الزامات، خطر سقوط را به حداقل رسانده و همزمان کارکرد ایمنی و عملکردی مسیرهای فرار را تضمین می‌کند.

آسانسور آتش نشان

Firefighter elevator or emergency elevator or fire service access elevator (FSAE)

استانداردهای ملاک عمل :

ASTM A17.1

IFC

IBC

NFPA1

NFPA101

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

آسانسور آتش‌نشان (Firefighter / Fire Service Access Elevator) عنصری حیاتی برای دسترسی سریع و ایمن نیروهای امدادی به طبقات بالاتر و جابه‌جایی مجروحان و تجهیزات سنگین است. طبق ASME A17.1 آسانسورها باید دارای عملکرد ویژه آتش‌نشانی (Phase I recall و Phase II emergency operation)، کلیدها/حالت‌های کنترلی اختصاصی و ارتباطات اضطراری باشند تا تحت کنترل آتش‌نشانی قرار گیرند. کدهای ساختمانی بین‌المللی (IBC) الزام می‌کنند در ساختمان‌هایی با طبقات اشغال‌شده بیش از ۱۲۰ فوت (≈۳۶ متر) (در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ۴۰ متر و بیشتر ) از سطح دسترسیِ خودروهای آتش‌نشانی، حداقل دو آسانسور Fire Service Access فراهم شود؛ ظرفیت معمول هر کابین حداقل ≈۳,۵۰۰ lb و ابعاد برای حمل برانکارد و تجهیزات پیش‌بینی می‌شود. طراحی باید شامل روشنایی داخل شفت در عملیات آتش‌نشانی و حفاظت آتش (fire-rating) مناسب برای چاه و درب‌های لابی باشد. IFC و NFPA 101 عملکرد آسانسورها را به‌عنوان بخشی از استراتژی egress و عملیات آتش‌نشانی تنظیم می‌کنند: در صورتی که آسانسور به‌عنوان مسیر دسترسی سرویس آتش انتخاب شود، شرایط حفاظتی، کنترل دود در لابی‌ها و قفل‌گذاری الکتریکی تحت فرمان آتش‌نشانی باید برقرار باشد تا از ورود دود و آتش به شفت جلوگیری شود. از منظر حفاظت در برابر حریق، NFPA 13 و NFPA/IBC مباحثی درباره نصب اسپرینکلر یا حذف معافیت‌ها در چاه آسانسور، حفاظت اتاق‌ماشین و دمپرهای دود مطرح کرده‌اند؛ در برخی موارد اسپرینکلینگ شفت و ماشین‌روم لازم است یا لزوم ارائه راهکارهای جایگزین مورد بررسی قرار می‌گیرد. در مقررات ملی ایران (مبحث سوم)، شفت آسانسور دسترسی آتش‌نشانی باید دوربند و دودبند باشد، لابی‌ها و درها مقاوم حریق داشته باشند، سامانه‌های ارتباط آتش‌نشانی (fire telephone) و روشنایی اضطراری و اتصال هم‌پتانسیل تعبیه شود تا عملیات آتش‌نشانی و نجات تسهیل گردد. رعایت هماهنگی بین الزامات الکتریکی، مکانیکی و حفاظتی هنگام طراحی و بهره‌برداری ضروری است. در عمل: آسانسور آتش‌نشان باید با پلان عملیاتی آتش‌نشانی هماهنگ، دسترسی کلیدهای اختصاصی و تابلوهای کنترل مشخص، تهویه و روشنایی اضطراری، حفاظت در برابر دود و آتش در شفت و لابی، و نگهداری و آزمون دوره‌ای مطابق استانداردها داشته باشد تا ایمنی عملیاتی و حفاظت از افراد تضمین شود.

تلفن آتش نشان

Firefighter telephone system

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA72

IFC

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

تلفن آتش‌نشان (Firefighter Telephone System) یکی از تجهیزات ارتباطی ضروری در عملیات امداد و نجات است که امکان ارتباط مستقیم و بدون اختلال بین تیم‌های آتش‌نشانی در طبقات مختلف و مرکز فرماندهی را فراهم می‌کند. بر اساس NFPA 72، این سیستم باید بخشی از سامانه اعلام حریق یا به‌صورت مستقل اما یکپارچه با آن طراحی شود. ایستگاه‌های تلفن باید در مکان‌های استراتژیک مانند لابی آسانسور آتش‌نشانی، اتاق‌های پمپ و تاسیسات، و نقاط مهم طبقات نصب شوند. ارتباط باید دوطرفه، آنی و بدون وابستگی به شبکه عمومی مخابرات باشد. IFC الزام می‌کند که ساختمان‌های بلندمرتبه و دارای آسانسور آتش‌نشانی، مجهز به سیستم تلفن اضطراری باشند تا هماهنگی تیم‌های عملیاتی در حریق یا حوادث بحرانی تضمین شود. کابل‌کشی و تجهیزات باید مقاوم در برابر آتش بوده و در مسیرهای حفاظت‌شده عبور کنند. در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، این سیستم به‌عنوان جزئی از تجهیزات اجباری ایمنی ساختمان‌های پرخطر و بلندمرتبه تعریف شده است. محل نصب جعبه‌های تلفن باید علامت‌گذاری واضح، ارتفاع مناسب (حدود ۱۲۰ تا ۱۴۰ سانتی‌متر از کف)، و دسترسی آسان داشته باشد. عملکرد سیستم باید به‌صورت دوره‌ای آزمایش شود، منبع تغذیه اضطراری داشته باشد و حتی در صورت قطع برق اصلی، قابلیت کارکرد مداوم برای مدت مشخص (معمولاً ۲۴ ساعت در حالت آماده‌باش و ۵ دقیقه در مکالمه) را حفظ کند. این سامانه، در کنار سایر تجهیزات ارتباطی آتش‌نشانی، نقش کلیدی در کاهش زمان واکنش، هماهنگی عملیات و افزایش ایمنی نیروها و ساکنان دارد.

اتاق فرماندهی و کنترل آتش نشانی

Fire command center (FCC)

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA72

IFC

IBC

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

اتاق فرماندهی و کنترل آتش‌نشانی (Fire Command Center – FCC) مرکز اصلی مدیریت تجهیزات ایمنی و عملیات اضطراری در ساختمان‌های بلندمرتبه و پرخطر است و به‌عنوان نقطه استقرار تیم‌های آتش‌نشانی هنگام حریق عمل می‌کند. بر اساس NFPA 72، این اتاق باید به تجهیزات اصلی کنترل و نظارت سیستم‌های اعلام حریق، تلفن آتش‌نشان، سیستم صوتی هشدار عمومی، نمایشگرهای وضعیت آلارم و کنترل سیستم‌های اطفای حریق مجهز باشد. تمامی سامانه‌ها باید از یک نقطه مرکزی و ایمن قابل مدیریت باشند. IFC الزام می‌کند که اتاق فرمان در ساختمان‌های مشمول، در طبقه ورودی اصلی یا محل دارای دسترسی مستقیم از بیرون واقع شود و با دیوار، سقف و درب مقاوم حریق حداقل ۱ یا ۲ ساعت محافظت گردد. همچنین باید روشنایی اضطراری، تهویه مناسب و منبع تغذیه پشتیبان داشته باشد. در IBC، تجهیزات استاندارد اتاق فرمان شامل: پنل کنترل اعلام حریق، کنترل آسانسور آتش‌نشانی، نقشه طبقات و مسیرهای خروج، مانیتورینگ سیستم اسپرینکلر، کنترل دمپرها و فن‌های فشار مثبت یا تخلیه دود، سامانه‌های ارتباطی و سیستم کلید اصلی آتش‌نشانی است. مبحث سوم مقررات ملی ساختمان نیز الزامات مشابهی را بیان می‌کند و تأکید دارد که محل و ابعاد اتاق باید برای استقرار تیم عملیاتی و تجهیزات کافی باشد، دسترسی مستقیم و سریع خودروهای امدادی فراهم گردد، و تمامی سامانه‌ها دارای دستورالعمل بهره‌برداری و برچسب‌گذاری واضح باشند. هدف اصلی FCC، متمرکز کردن کنترل سامانه‌های ایمنی و تسهیل هماهنگی نیروهای امدادی است تا تصمیم‌گیری و واکنش در شرایط بحرانی سریع، دقیق و یکپارچه انجام شود.

سیستم فشار مثت و مدیریت و کنترل دود و اگزاست و دمپرها

Positive pressure system, smoke and

exhaust management and control, and dampers

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA 92

NFPA 92A

NFPA 92B

IFC

IBC

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

سیستم‌های فشار مثبت، مدیریت و کنترل دود (smoke control & exhaust) مجموعه‌ای از تدابیر مکانیکی و کنترلی هستند که با هدف جلوگیری از انتشار دود، تأمین مسیرهای فرار پاک و هدایت دود به خارج یا به نواحی کنترل‌شده طراحی می‌شوند. NFPA 92 (که NFPA 92A و 92B را تلفیق کرده) چارچوب طراحی، نصب، آزمون پذیرش و نگهداری این سیستم‌ها را تعیین می‌کند و شامل روش‌های «کنترل دود » و «مدیریت دود » و ضوابط محاسباتی مربوط به جریان‌ها و دبی‌هاست. در طرح‌های فشار مثبت (pressurization) برای راه‌پله‌ها و لابی‌های آسانسور، هدف ایجاد اختلاف فشار کافی بین فضای حفاظت‌شده و فضای حاوی دود است تا از نفوذ دود جلوگیری شود؛ حداقل اختلاف فشار معمولاً ۰.۰۵ in. wg (اینچ ستون آب) یا مطابق الزام مرجع محلی در نظر گرفته می‌شود و نیروی بازشدن درِ فرار نباید به‌گونه‌ای شود که مانع تخلیه گردد. اجزای کلیدی سیستم شامل فن‌های تأمین و اگزاست با ظرفیت محاسبه‌شده، دمپرهای دود و آتش (containment/smoke-control dampers)، کانال‌های مقاوم حریق، سیستم کنترل مرکزی مرتبط با اعلان حریق، حسگرهای راه‌انداز، و منابع تغذیه اضطراری هستند. دمپرهای معمولاً برای جداسازی و جلوگیری از عبور دود طراحی می‌شوند در حالی که دمپرهای «smoke-control» برای اجرای استراتژی‌های مدیریت دود و هدایت آن به مسیرهای خروج یا اگزاست کاربرد دارند. IFC و IBC ضوابط نصب و پذیرش Smoke Control Systems را تکمیل می‌کنند؛ از جمله الزام به مدار کنترل واضح، پانل کنترل دود/اسکور، هماهنگی با سیستم‌های HVAC و الزامات عملکرد در حالت‌های اضطراری، و نیز تست‌های عملکردی پیش از تحویل پروژه. در مقررات ملی ایران (مبحث سوم) نیز الزاماتی برای دوربند شفت‌ها، مسیرهای کانال‌کشی، دمپرها و واحدهای تهویه مرتبط با کنترل دود وجود دارد—از جمله ضرورت آب‌بندی گذرها، مقاومت لرزه‌ای و هماهنگی با سیستم اسپرینکلر و اعلان حریق. استفاده از مصالح و تجهیزات مورد تأیید و اجرای آزمون‌های پذیرش مطابق استانداردهای ملی توصیه شده است. نکات اجرایی و نگهداری عملیاتی: برنامه تست و آزمون پذیرش (functional acceptance) و بازرسی دوره‌ای تجهیزات، انجام آزمایش‌های عملکرد فشار و دود، دستیابی به تایید عملکرد با بار واقعی یا تست دود مصنوعی، و تضمین تغذیه اضطراری و کنترل خودکار (شامل ترتیب‌های فرمان برای فن‌ها و دمپرها) الزامی‌اند. نگهداری سالانه همه اجزا باید ثبت و مستند شود. در طراحی نهایی باید استراتژی انتخابی (pressurization vs. exhaust vs. natural smoke venting) مبتنی بر کاربری، هندسه فضا، حضور اسپرینکلر و الزامات محلی انتخاب شود و همواره تعادل بین حفاظت دود و امکان تخلیه امن انسان‌ها حفظ گردد.

هلی پد

Heliports and Vertiports

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA418

International Civil Aviation Organization (ICAO) Annex14

هلی‌پد (Heliport) یا محل نشست و برخاست بالگرد، یکی از فضاهای حساس از نظر ایمنی و حفاظت در برابر حریق است که به‌ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه یا مراکز درمانی اهمیت ویژه‌ای دارد. بر اساس NFPA 418، طراحی و ساخت هلی‌پد باید شامل مصالح غیرقابل‌اشتعال، مقاومت سازه‌ای در برابر اثرات حرارت سوخت جت (Jet A) و پیش‌بینی سیستم‌های اطفای حریق مناسب باشد. معمولاً استفاده از سیستم‌های فوم (AFFF)، نازل‌های مانیتورینگ، یا سیستم‌های ثابت اطفای حریق در اطراف سطح نشست الزامی است. همچنین باید خطوط سوخت‌گیری ایمن، سیستم جمع‌آوری و تخلیه سوخت نشت‌شده و زهکشی مناسب جهت جلوگیری از گسترش حریق در سطح وجود داشته باشد. طبق ICAO Annex 14, Volume II، هلی‌پدها باید دارای تجهیزات اطفای حریق و نجات (RFFS – Rescue and Fire Fighting Services) متناسب با نوع و ظرفیت بالگردهای مورد استفاده باشند. حداقل تجهیزات شامل خاموش‌کننده‌های قابل‌حمل، تجهیزات کف‌ساز، و ابزارهای نجات سریع سرنشینان است. زمان پاسخ تیم آتش‌نشانی باید به‌گونه‌ای باشد که عملیات نجات در کوتاه‌ترین زمان ممکن آغاز شود. از منظر جانمایی، مسیرهای دسترسی آتش‌نشانی به هلی‌پد باید باز و ایمن باشد. روشنایی اضطراری، سیستم‌های اعلام و کشف حریق، ارتباطات رادیویی و تلفنی با اتاق فرمان ساختمان، و علامت‌گذاری‌های استاندارد (مارکرها و چراغ‌های ناوبری) نیز بخشی از الزامات حفاظتی هستند. در مجموع، ترکیب زیرساخت مقاوم در برابر حریق، سیستم‌های اطفای ثابت و سیار، آموزش نیروهای عملیاتی، و هماهنگی با مقررات ملی و بین‌المللی می‌تواند خطرات ناشی از حریق سوخت هواپیمایی در هلی‌پدها را به حداقل برساند و ایمنی کاربران و سازه را تضمین نماید.

علائم و تابلوهای ایمنی

signs and symbols and placard

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA170

NFPA101

مبحث سوم مقررات ملی ساختمان

مبحث بیستم مقررات ملی ساختمان

علائم، تابلوها و نشانه‌های ایمنی از اجزای حیاتی در مدیریت ایمنی حریق و تخلیه اضطراری ساختمان‌ها هستند. این سیستم‌ها با هدف راهنمایی سریع ساکنان، کاهش سردرگمی و تسهیل عملیات آتش‌نشانی طراحی می‌شوند. بر اساس NFPA 170، کلیه نمادها و علائم باید دارای استاندارد گرافیکی یکسان، قابل‌فهم، و بدون وابستگی به زبان باشند. این علائم شامل مسیرهای خروج، محل خاموش‌کننده‌ها، تجهیزات آتش‌نشانی، سیستم‌های اعلام و اطفا، و مناطق تجمع اضطراری هستند. طبق NFPA 101، علائم خروج باید در تمام مسیرهای تخلیه نصب شوند و در شرایط عادی و اضطراری خوانا، روشن و با کنتراست بالا باشند. چراغ‌های خروج (EXIT signs) باید منبع تغذیه اضطراری داشته و در صورت قطع برق حداقل ۹۰ دقیقه روشنایی خود را حفظ کنند. در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، الزام به نصب تابلوها و علائم ایمنی در مسیرهای فرار، محل تجهیزات ایمنی و محدوده‌های خطرآفرین تصریح شده است. علائم باید به زبان فارسی، ساده و دارای ابعاد و رنگ‌بندی استاندارد باشند. همچنین در مبحث بیستم مقررات ملی ساختمان، بر طراحی گرافیکی و بصری علائم تأکید می‌شود تا سازگاری با فرهنگ بصری، درک سریع و کاهش استرس روانی افراد در شرایط بحران حاصل گردد. ویژگی‌های اصلی این علائم عبارتند از: دوام در برابر حرارت و دود، نصب در ارتفاع و محل قابل رویت، برخورداری از روشنایی اضطراری، و وضوح کامل حتی در شرایط کم‌دید. در مجموع، طراحی و نصب علائم ایمنی باید به گونه‌ای باشد که در هر شرایطی، مسیرهای خروج و محل تجهیزات ایمنی سریعاً قابل شناسایی و استفاده باشند و بدین ترتیب نقش مؤثری در کاهش خسارات جانی ایفا کنند.

ایمنی الکتریکی

Electrical safety

استانداردهای ملاک عمل :

NEC) NFPA70)

NFPA 70B

NFPA 70E

مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان

ایمنی الکتریکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری از آتش‌سوزی در ساختمان‌هاست و در بازرسی‌های سازمان آتش‌نشانی بر اساس NFPA 70 (NEC)، IFC، IBC، IEC و مبحث ۱۳ مقررات ملی ساختمان مورد توجه قرار می‌گیرد. برای اخذ تأییدیه، وجود سیستم ارت استاندارد و هم‌بندی مناسب الزامی است. استفاده از کلیدهای محافظ جان (RCD/GFCI)، کلیدهای مینیاتوری (MCB) و کلیدهای تشخیص خطای قوس الکتریکی (AFCI) برای جلوگیری از برق‌گرفتگی و حریق ناشی از اتصال کوتاه یا جرقه یا قوس الکتریکی ضروری است. کابل‌کشی باید با سیم‌های استاندارد و مقاوم در برابر شعله انجام شده و در مسیرهای حیاتی از کابل‌های نسوز و مقاوم در برابر حریق استفاده شود. تابلوهای برق باید دارای درب قفل‌دار، برچسب هشدار، نقشه تک‌خطی و نصب در محل مناسب باشند. عبور کابل‌ها از دیوار یا کف مقاوم در برابر آتش باید با درزگیر ضدحریق (Firestop) پوشش داده شود. جداسازی کابل‌های قدرت و ضعیف طبق استانداردها ضروری است. همچنین نصب سیستم حفاظت در برابر صاعقه و اضافه‌ولتاژ (SPD) در ساختمان‌های بلند یا حساس توصیه می‌شود. برق‌رسانی مطمئن به سیستم اعلام حریق، پمپ‌ها، فن‌ها و آسانسور آتش‌نشانی باید از طریق کابل‌های مقاوم به حریق انجام شود. نهایتاً، انجام تست‌های دوره‌ای شامل مقاومت زمین، عایق کابل‌ها و عملکرد RCD و AFCI و تأیید توسط مهندس ناظر، از الزامات نهایی برای دریافت تأییدیه آتش‌نشانی است.

پمپ حفاظت از حریق ساختمان(پمپ آتش نشانی)

Pumps for Fire Protection

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA20

شماره ۱۴۱۱۹ استاندارد ملی ایران

مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان

پمپ حفاظت از حریق یکی از اجزای حیاتی سیستم ایمنی ساختمان است که وظیفه تأمین فشار و دبی کافی برای شبکه‌های اسپرینکلر و شیرهای هوزریل را بر عهده دارد. بر اساس NFPA 20 و مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان، انتخاب نوع پمپ باید متناسب با نیاز هیدرولیکی پروژه انجام شود و می‌تواند از نوع الکتریکی، دیزلی یا توربینی باشد. اتاق پمپ باید مستقل، مقاوم در برابر حریق و دارای دسترسی ایمن برای آتش‌نشانان باشد. وجود جوکی پمپ برای ثابت نگه‌داشتن فشار شبکه و جلوگیری از روشن شدن مکرر پمپ اصلی الزامی است. همچنین لوله‌کشی مکش و رانش پمپ باید به‌صورت اصولی، مستقیم و بدون اتصالات غیرضروری نصب گردد. تأمین منبع تغذیه مطمئن نیز از الزامات اصلی است؛ به‌گونه‌ای که در صورت استفاده از برق شهری، باید ژنراتور اضطراری در نظر گرفته شود و در صورت استفاده از پمپ دیزل، ذخیره سوخت کافی برای حداقل هشت ساعت کارکرد پیش‌بینی گردد. تجهیزات جانبی مانند گیج فشار، شیرهای کنترلی، ولوهای تست و تابلو برق با قابلیت عملکرد دستی و خودکار باید طبق NFPA 20 نصب شوند. مطابق IFC، اتاق پمپ باید مجهز به تهویه مناسب، روشنایی اضطراری و سیستم زهکشی باشد تا در شرایط اضطراری بدون اختلال کار کند. همچنین کلیه کابل‌های برق متصل به پمپ باید مقاوم در برابر حریق باشند. تست و راه‌اندازی دوره‌ای پمپ‌ها طبق NFPA 25 و مبحث چهاردهم الزامی است و نتایج باید در دفتر ثبت وقایع نگهداری شود. نهایتاً، وجود سیستم اعلام خطا و مانیتورینگ عملکرد پمپ برای اطلاع‌رسانی به آتش‌نشانی از دیگر الزامات اخذ تأییدیه محسوب می‌شود.

مخزن آب حفاظت از حریق ساختمان(مخزن آتش نشانی)

Water Tanks for Private Fire Protection

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA 22

مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان

مخزن آب آتش‌نشانی بخش اصلی و حیاتی در سیستم‌های اطفای حریق ساختمان است که وظیفه تأمین حجم کافی و پایدار آب را در شرایط اضطراری بر عهده دارد. بر اساس NFPA 22 (Standard for Water Tanks for Private Fire Protection)، مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان و همچنین IFC، طراحی و اجرای این مخازن باید با دقت ویژه‌ای انجام شود. ظرفیت مخزن باید بر اساس محاسبات هیدرولیکی شبکه اسپرینکلر، هوزریل و پمپ‌های آتش‌نشانی تعیین گردد و به‌طور معمول به دو بخش تقسیم می‌شود: یک بخش ذخیره برای اطفای حریق و بخش دیگر برای مصارف بهداشتی یا غیرحریق. مخزن باید از جنس مقاوم مانند فولاد، بتن مسلح یا پلی‌اتیلن تقویت‌شده ساخته شود و دارای روکش ضدخوردگی و درزبندی مناسب باشد. محل نصب مخزن باید به گونه‌ای انتخاب شود که دسترسی ایمن برای آتش‌نشانان و خودروهای تأمین آب فراهم باشد. وجود اتصالات ورودی و خروجی مجزا، لوله مکش مستقیم به پمپ آتش‌نشانی، و شیر تست و تخلیه الزامی است. همچنین مخزن باید به لوله‌کشی پرکن خودکار متصل باشد تا در صورت کاهش سطح آب، بلافاصله شارژ گردد. بر اساس NFPA 22 نصب نمایشگر سطح آب (Level Indicator)، شیر اطمینان، دریچه بازدید و سیستم تهویه ضروری است. در مقررات ملی و IFC تأکید شده که مخزن باید دارای عایق‌بندی حرارتی در مناطق سردسیر و سیستم تهویه در مناطق گرمسیر باشد تا دمای آب در شرایط عملیاتی باقی بماند. مسیر لوله‌کشی از مخزن تا پمپ باید کوتاه و مستقیم باشد و هیچ اتصال غیرضروری نداشته باشد. نگهداری و بازرسی دوره‌ای شامل کنترل سطح آب، سلامت سازه و تست عملکرد شیرها از دیگر الزامات اساسی برای اخذ تأییدیه سازمان آتش‌نشانی محسوب می‌شود.

ایمنی مواد شیمیایی خطرناک در ساختمان ها

HAZMAT-SAFETY

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA 30

NFPA 55

NFPA 400

NFPA 704

آیین نامه های حفاظت و بهداشت کار

ایمنی مواد شیمیایی خطرناک از الزامات اصلی در دریافت تأییدیه سازمان آتش‌نشانی است و رعایت آن‌ها بر اساس NFPA 400، NFPA 30، NFPA 55، NFPA 704، استانداردهای OSHA، GHS و الزامات آیین نامه های اداره کار الزامی می‌باشد. نخستین شرط، شناسایی و طبقه‌بندی مواد بر اساس سیستم جهانی GHS و نصب برچسب‌های هشداردهنده و الماس خطر NFPA 704 بر روی مخازن و ظروف است. وجود برگه‌های اطلاعات ایمنی (SDS) برای تمامی مواد و دسترس‌پذیر بودن آن برای کارکنان یکی از خطوط قرمز محسوب می‌شود. شرایط ذخیره‌سازی ایمن شامل جداسازی مواد ناسازگار (مانند اکسیدکننده‌ها، اسیدها، بازها و حلال‌های آتش‌گیر)، استفاده از کابینت‌های مقاوم در برابر حریق برای مایعات قابل اشتعال و نصب سیستم تهویه مناسب الزامی است. همچنین باید حجم ذخیره مواد خطرناک مطابق با حدود مجاز NFPA و آیین‌نامه‌های داخلی کنترل شود. نصب سیستم اعلام و اطفای خودکار متناسب با نوع ماده، مانند اسپرینکلر، سیستم فوم یا گاز ، از دیگر موارد مورد توجه است. در مسیرهای عبور و انبارها باید علائم هشدار و تابلوهای ایمنی طبق استاندارد NFPA 170 و مقررات ملی نصب گردد. کلیه ظروف و مخازن باید مقاوم، دارای درپوش مناسب و قابلیت تخلیه ایمن باشند. همچنین وجود برنامه واکنش اضطراری (ERP) و آموزش کارکنان در زمینه کار با مواد شیمیایی خطرناک بر اساس OSHA HAZWOPER الزامی است. نهایتاً، سازمان آتش‌نشانی در زمان بازدید، علاوه بر کنترل مدارک، اقدام به بررسی شرایط واقعی نگهداری، سیستم تهویه، تجهیزات حفاظتی فردی و وجود تجهیزات اطفای دستی و اتوماتیک مناسب می‌کند و تنها در صورت انطباق کامل با الزامات استانداردها، تأییدیه ایمنی را می تواند صادر نماید.

ارزیابی ریسک ایمنی آتش در ساختمان ها

Fire safety risk assessment

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA 1

NFPA 551

ISO 16732-1

Fire Risk Assessment Guide-SFPE

شماره ۱-۲۰۹۲۵ استاندارد ملی ایران

آیین نامه های حفاظت و بهداشت کار

ارزیابی ریسک ایمنی حریق فرآیندی کلیدی برای شناسایی خطرات، تحلیل پیامدها و تعیین اقدامات کنترلی است که بر اساس NFPA 13، NFPA 551، ISO 16732-1 و آیین‌نامه‌های حفاظت و بهداشت کار انجام می‌شود. NFPA 13 عمدتاً بر طراحی و انتخاب سیستم‌های اسپرینکلر اتوماتیک متمرکز است و ارزیابی ریسک در این استاندارد به تعیین بار آتش، خطرپذیری فضا و نیاز به تراکم آب‌پاشی مرتبط می‌شود. NFPA 551 (Guide for the Evaluation of Fire Risk Assessments) به‌عنوان راهنمای جامع، چارچوبی برای شناسایی سناریوهای حریق، ارزیابی احتمال وقوع، شدت پیامدها و اثربخشی اقدامات کنترلی ارائه می‌دهد. استاندارد ISO 16732-1 رویکردی سیستماتیک و کمی برای ارزیابی ریسک حریق تعریف کرده و مراحل آن شامل تعیین اهداف، شناسایی خطرات، توسعه مدل‌های سناریو، ارزیابی احتمال و تحلیل پیامدها است. در ایران نیز آیین‌نامه‌های حفاظت و بهداشت کار بر ضرورت شناسایی مواد قابل اشتعال، بررسی شرایط محیطی، کنترل منابع جرقه و آموزش کارکنان تأکید دارند. از دیدگاه این مراجع، ارزیابی ریسک باید هم شامل عوامل فنی (مانند سیستم‌های اعلام و اطفا) و هم انسانی (رفتار کارکنان، خطاهای احتمالی، آموزش) باشد. خروجی این فرایند معمولاً یک ماتریس ریسک است که سطح ریسک هر سناریو را مشخص کرده و اقدامات اصلاحی اولویت‌بندی می‌شود. همچنین مستندسازی نتایج، بازنگری دوره‌ای و یکپارچه‌سازی ارزیابی ریسک با برنامه‌های مدیریت بحران و طرح‌های واکنش اضطراری از الزامات اساسی در اخذ تأییدیه ایمنی محسوب می‌شود.

آموزش و مانور ایمنی آتش و مقابله با شرایط اضطراری ناشی از آتش سوزی

Fire safety training and fire emergencies

استانداردهای ملاک عمل :

NFPA 1

NFPA1452

آموزش عمومی آتش‌نشانی به ساکنان ساختمان‌ها یکی از الزامات مهم ایمنی و پیشگیری از حوادث حریق است و بر اساس اساسنامه سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی، ارائه این آموزش‌ها وظیفه مدیران ساختمان و سازمان آتش‌نشانی می‌باشد. هدف از این آموزش‌ها افزایش آگاهی ساکنان نسبت به خطرات حریق، نحوه استفاده از تجهیزات اولیه اطفا مانند خاموش‌کننده دستی، و واکنش صحیح در زمان اعلام حریق است. آموزش شامل تمرین تخلیه اضطراری، شناسایی مسیرهای خروج، استفاده از پله‌های اضطراری و رعایت نکات ایمنی فردی می‌باشد. طبق استانداردهای بین‌المللی مانند NFPA 101، NFPA 1452، IFC و ISO 23601، آموزش باید دوره‌ای، مستمر و قابل ارزیابی باشد. همچنین، این آموزش‌ها باید متناسب با نوع ساختمان و گروه ساکنان طراحی شود تا افراد در شرایط واقعی بتوانند سریع و ایمن عمل کنند. نصب علائم خروج اضطراری، تابلوهای هشدار و راهنمای مسیر تخلیه همراه با آموزش، اثربخشی اقدامات ایمنی را افزایش می‌دهد. ضرورت ارائه آموزش عمومی بر اساس اساسنامه سازمان آتش‌نشانی به این دلیل است که ساکنان خود اولین واکنش‌دهندگان در دقایق اولیه حادثه هستند و اقدامات سریع آن‌ها می‌تواند از بروز تلفات جانی و خسارات مالی جلوگیری کند. اجرای آموزش‌های منظم و مستندسازی آن‌ها برای اخذ تأییدیه ایمنی ساختمان و رعایت مقررات ملی الزامی است. در نهایت، این آموزش‌ها بخشی از فرهنگ‌سازی عمومی برای پیشگیری از حریق و مدیریت بحران محسوب می‌شوند و تضمین‌کننده حفاظت جان و مال ساکنان هستند.

طرح شرایط اضطراری و مدیریت ایمنی آتش

Fire Safety Management and Emergency Plan

استانداردهای ملاک عمل :

ISO 23601

NFPA1660

طرح شرایط اضطراری و مدیریت ایمنی حریق در ساختمان‌ها بخش حیاتی از سیستم‌های ایمنی و مدیریت بحران است و هدف آن حفاظت از جان افراد، کاهش خسارات و تسهیل عملیات آتش‌نشانی می‌باشد. بر اساس استانداردهای NFPA، به ویژه NFPA 1660 ، تدوین یک طرح اضطراری شامل شناسایی خطرات، تعیین مسیرهای تخلیه، نقاط تجمع، مسئولیت‌ها و هماهنگی با سازمان آتش‌نشانی است. این طرح باید برای همه گروه‌های ساکن یا کارکنان ساختمان آموزش داده شود و شامل دستورالعمل‌های عملیاتی برای اعلام حریق، استفاده از تجهیزات اطفا، مدیریت تجمع و کمک به افراد آسیب‌پذیر باشد. NFPA 101 و NFPA 5000 نیز بر سیستم‌های هشدار، تابلوهای راهنمای تخلیه، روشنایی اضطراری و طراحی مسیرهای خروج تأکید دارند. مدیریت ایمنی حریق شامل نظارت مستمر بر سیستم‌های اعلام و اطفا، نگهداری تجهیزات، تمرین‌های دوره‌ای و بازنگری طرح اضطراری می‌شود. هماهنگی با آتش‌نشانی و سایر نهادهای پاسخ اضطراری برای اجرای مؤثر طرح نیز ضروری است.