طبقه بندی استاندارد انگیزه افراد در آتشسوزی عمدی
آتشسوزیهای عمدی یکی از پیچیدهترین و پرخطرترین انواع حریق به شمار میآیند که میتوانند خسارات سنگین جانی، مالی و روانی برای جامعه بههمراه داشته باشند. برخلاف آتشسوزیهای ناشی از حوادث یا خطاهای انسانی، در حریقهای عمدی یک عنصر آگاهانه و ارادی دخیل است که با نیت مشخص اقدام به ایجاد آتش میکند. شناخت دقیق انگیزههای افراد در آتشافروزی عمدی، گامی حیاتی در تحلیل الگوهای رفتاری، کشف جرایم مرتبط و طراحی برنامههای پیشگیرانه در سطح محلی، ملی و حتی بینالمللی محسوب میشود. بر اساس استاندارد NFPA 901، یکی از اصولیترین ابزارها برای مستندسازی انگیزهها، استفاده از ساختار کدگذاری عوامل انگیزشی مشکوک است. این ساختار به محققان حریق امکان میدهد تا انگیزه احتمالی افراد در وقوع حریق را در قالب دستهبندیهای منظم و استاندارد ثبت کنند. این انگیزهها طیف وسیعی را شامل میشوند؛ از خرابکاری ساده توسط نوجوانان گرفته تا انتقامهای شخصی، کلاهبرداریهای مالی، فشار گروهی، تمایلات روانی، اقدامات تروریستی و حتی شورشهای مدنی.
در این طبقهبندی، انگیزهها به هفت دسته اصلی تقسیم شدهاند: خرابکاری، هیجان، انتقام، پنهانسازی جرم، سودجویی مالی، افراطگرایی، و انگیزههای نامشخص یا غیرقابل طبقهبندی. هر دسته نیز شامل زیرکدهایی است که به تفکیک دلایل و زمینههای احتمالی حریق میپردازد. بهعنوان مثال، اگر انگیزه فرد از آتشافروزی «انتقام شخصی» باشد، با کد ۳۱ شناخته میشود؛ یا اگر انگیزه «کلاهبرداری برای دریافت بیمه» باشد، کد ۵۱ برای آن ثبت میگردد.
تحلیل آماری این کدها در سطح شهری و کشوری، به سازمانهای آتشنشانی، پلیس، مراجع قضایی و نهادهای سیاستگذار کمک میکند تا اولویتهای پیشگیرانه، برنامههای آموزشی، و راهکارهای نظارتی مؤثرتری را طراحی و اجرا کنند. از سوی دیگر، این اطلاعات در پیگیری قضایی و ارتباط دادن چندین پرونده مشابه به یکدیگر نیز نقش کلیدی دارد.
درک انگیزههای حریق عمدی تنها به معنای شناخت مجرم نیست؛ بلکه به معنای شناخت زخمهای اجتماعی، روانی و اقتصادی نهفته در دل جامعه است. هر آتشسوزی عمدی، نشانهای از یک مشکل عمیقتر است که باید با دیدی تحلیلی، علمی و انسانی به آن نگریست.
انواع انگیزه های حریق عمدی:
۱. خرابکاری
۲. فشار همسالان یا گروه
۳. هیجانطلبی
۴. جلب توجه
۵. کسب شهرت
۶. انگیزههای جنسی یا انحرافی
۷. انتقام شخصی
۸. انتقام اجتماعی
۹. انتقام از نهادها و سازمانها
۱۰. انتقام گروهی
۱۱. پنهانکردن قتل
۱۲. پنهانکردن سرقت
۱۳. نابودی اسناد و مدارک
۱۴. کلاهبرداری بیمهای
۱۵. تصفیه اموال غیرقابل فروش
۱۶. انحلال کسب و کار از طریق آتشسوزی
۱۷. پنهانکردن ضرر مالی یا حذف موجودی
۱۸. دستیابی به شغل یا حفظ آن
۱۹. آزادسازی ملک یا تخلیه اجباری
۲۰. رقابت تجاری و اقتصادی
۲۱. تروریسم
۲۲. شورش یا ناآرامی مدنی
۲۳. انگیزه نامشخص یا گزارشنشده
۲۴. انگیزه غیرقابل طبقهبندی در دستههای موجود